مته برگی چیست ؟

متهٔ برگی—که بین نجاران با نام‌های مته تخت، مته پهن یا مته پروانه‌ای نیز شناخته می‌شود— یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال کم‌هزینه‌ترین راه‌حل‌ها برای ایجاد حفره‌های نسبتاً بزرگ در چوب است. طرز کار آن را می‌توان به یک قاشق تخت تشبیه کرد: نوک تیز پیکانی ابتدا نقطهٔ مرکزی سوراخ را «نشانه» می‌زند و دو بال پهنِ بُرنده در کسری از ثانیه الیاف اطراف خط برش را جدا کرده و تراشه را همان‌جا بیرون می‌رانند. به همین دلیل است که در کارگاه‌های خانگی، کابینت‌سازی‌های کوچک و کلاس‌های کار و فناوری مدارس، مته برگی همیشه در جعبهٔ ابزار پیدا می‌شود؛ هم ارزان است، هم به دور بالا و موتور قدرتمند احتیاج ندارد و هم کف سوراخ نهایی را کاملاً تخت باقی می‌گذارد.

کاربرد مته برگی چیست؟

• سوراخ‌کاری سریع در چوب نرم و سخت برای عبور سیم‌کشی برق، شیلنگ آبیاری یا رول‌بولت‌های روکار.
• ایجاد حفره‌های کف تخت به‌منظور مخفی‌کردن پیچ‌های رزوه چوب و مهره‌های خروسکی.
• نصب سخت‌افزار کابینت مثل لولاهای تخت ۳۵ میلی‌متری یا ضربه‌گیرهای توکار.
• ساخت وسایل بازی و آموزشی از قبیل بازی دوز، فرفره چوبی و حتی طبلک کودکان.
• نجاری باغچه (گلدان‌های چوبی، پایهٔ سایه‌بان) که به سوراخ تخلیهٔ آب یا عبور میلگرد نیاز دارند.

نکتهٔ سرعت: نجاران حرفه‌ای معمولاً برای جلوگیری از سوختگی سطح، نخست سوراخ را با مته مارپیچ ۶ میلی‌متری تا عمق ۵ میلی‌متر پیش‌مته می‌کنند، سپس مته برگی را سوار می‌نمایند؛ این کار لرزش ابتدایی را صفر می‌کند و براده‌ها مسیر خروج بهتری می‌یابند.

ساختار مته برگی به چه صورت است؟

• سر مته برگی

تیغهٔ پهن، دو شیب برشی دارد: شیب اولیه با زاویهٔ ۱۷–۲۰ درجه که کار برش اصلی را انجام می‌دهد و شیب ثانویه که تراشه را از سطح تیغه دور می‌کند. نوک پیکانی مرکزی به‌صورت مارپیچ ظریف رزوه شده تا مته همانند پیچ چوب، خود را به داخل بکشاند و نیاز به فشار زیاد از سوی کاربر نباشد.

• شیار خروج براده

برخی برندهای اروپایی روی لبۀ جلویی دو گودال کوچک فرزکاری می‌کنند. این گودال‌ها مثل جیب تراشه عمل کرده و تراشه‌ای که بین بال‌ها گیر می‌کند را دقیقا همان‌جا خرد می‌کنند؛ در نتیجه خطر گیرپاژ هنگام عبور از چوب گره‌دار کاهش می‌یابد.

جنس مته برگی از چیست؟

• مته برگی فولاد کروم–وانادیم (Cr‑V)

انتخاب محبوب DIY‑کارها و کارگاه‌های آموزشی؛ تیزکاری آسان اما مقاومت حرارتی متوسط دارد.

• مته برگی HSS با نوک کاربید جوش‌خورده

برای کار مداوم روی روکش فنسی MDF یا چوب‌های سخت استوایی. لبهٔ کاربید به مدت طولانی لبه‌ی برنده را حفظ می‌کند؛ کافی است گاهی با سنگ الماسه لب پیکانی را تمیز کنید.

• پوشش نیترید تیتانیوم (TiN) یا نیترید آلومینیوم تیتانیوم (TiAlN)

اصطکاک را ۳۰ ٪ و دمای لب برش را تا ۴۰ درجهٔ سلسیوس کاهش می‌دهد؛ بنابراین سیاهی و سوختگی روی چوب کاسته شده و رنگ پرداخت نهایی یکنواخت‌تر می‌شود.

سایزهای مختلف مته برگی

در قطرهای بالاتر، هر ۸–۱۰ ثانیه یک بار مته را بیرون آورده و تراشه را تخلیه کنید تا موتور دریل بار اضافی نکشد.

مزایا و معایب استفاده از مته برگی

مزایای کمترگفته‌شده

1. قابلیت سوراخ‌کاری از هر دو سمت قطعه: اگر احتمال تراشه‌دار شدن لبهٔ خروجی وجود دارد، می‌توانید از سمت دیگر، مرکز سوراخ را با نوک پیکانی پیدا کرده و کار را تمام کنید.
2. امکان تغییر کاربری به خاک‌بردار کوچک: با کندن نوک پیکانی و صیقل لب‌ها می‌توان از تیغهٔ پهن به‌عنوان ابزار برداشت سریع چوب در کنده‌کاری‌های خشن استفاده کرد.

معایب فنی افزوده

1. آسیب‌پذیری در برابر میخ و گیرهٔ فلزی: برخورد تصادفی با میخ داخل چوب جرم لبه‌ها را می‌شکند و عملاً تیغه بلااستفاده می‌شود.
2. فشار محوری بالا روی دریل‌های موتور برس‌لِس کوچک: اگر دریل خانگی کمتر از ۴۵ Nm گشتاور دارد، از قطر بالای ٣۵ میلی‌متر بپرهیزید یا از گردبر حلقه‌ای استفاده کنید.

نکات استفاده از مته برگی (پیشرفته)

1. پایداری با گیره «دروازه‌ای»: هنگام سوراخ‌های قطر ۴۰+، گیرهٔ دروازه‌ای (U‑clamp) را روی میز ببندید تا نیروی واکنشی دریل به مچ شما منتقل نشود.
2. کولینگ نقطه‌ای: برای چوب سخت رزینی (ساج، گردو)، اسپری الکل ایزوپروپیل ۷۰٪ را هر ۱۵ ثانیه روی لبه‌ها بپاشید؛ الکل می‌پَرد و حرارت را می‌رباید.
3. سیستم دو‑سرعت: اغلب دریل‌های شارژی حالت «۱» و «۲» دارند. حالت یک (سرعت کم، گشتاور بالا) برای قطر بیش از ۳۰ میلی‌متر ایمن‌تر است.

خطاهای رایج و راهکار فوری

• لب‌پَری سطح ورودی: نوار چسب کاغذی قبل از سوراخکاری + سرعت شروع ۵۰۰ RPM.
• لبهٔ خروجی ترک می‌خورد: پشتیبان MDF یا سوراخ از پشت کار.
• مته می‌لرزد: عدم توازن بال‌ها؛ با سوهان ناهمواری را برابر کنید.
• بوی سوختگی: دور زیاد یا خرده‌چوب در سوراخ؛ هر دو رفع شوند.

راهنمای یک‌دقیقه‌ای انتخاب دریل مناسب

سؤالات متداول

چه تفاوتی بین مته برگی و مته گازور وجود دارد؟ مته گازور لبه های مارپیچ و رینگ برشی دارد؛ دیوارهٔ سوراخ تمیزتر است اما سرعت پایین‌تر و قیمت بالاتر دارد. مته برگی برش تهاجمی‌تری دارد و برای کارهای غیرنما ایده‌آل است.

آیا می‌توان مته برگی را روی تخته سه‌لایه با روکش ملامینه استفاده کرد؟ بله، اما روکش شکننده است؛ ابتدا از سمت پشت کار نیمه‌سوراخ کنید، سپس روکش را با کاتر برش نازک بزنید تا تَرَک پخش نشود.

چطور مته را تیز کنم؟ از سوهان دستی سه‌گوش یا سنگ الماسه گرید ۳۰۰استفاده کنید؛ زاویهٔ برش لب باید در حدود ۲۵ درجه بماند. نوک پیکانی را با سنگ تخت به شکل هرم نگه دارید.

نتیجه‌گیری

متهٔ برگی—دوست قدیمی نجاران و ابتدای راه نجاران مبتدی—با وجود طراحی ساده‌اش، قادر است پروژه‌تان را از صرف ساعت‌ها سوراخکاری با مته مارپیچ نجات دهد. راز بهره‌وری بالای این مته در سه نکته خلاصه می‌شود: لب تیز، سرعت معقول و تخلیهٔ مداوم تراشه. اگر این سه قانون را رعایت کنید، دیگر لبه‌های سوخته و سوراخ‌های بیضی‌شکل نخواهید دید. تجربه ثابت کرده است که یک مته برگی ۱۸ میلی‌متریِ تیز طی یک روز کاری می‌تواند بیش از ۱۵۰ سوراخ تمیز در تخته کاج ایجاد کند—آن هم بدون افت محسوس در کیفیت. بنابراین دفعهٔ بعد که پروژهٔ نجاری خانگی در پیش داشتید، کافی است سایز مناسب‌تان را از جعبه بردارید، دریل را در وضعیت سرعت پایین بگذارید، و اجازه دهید این برگ فولادی هنر خود را نشان دهد.