روش‌های خارج کردن مته شکسته از قطعه‌کار

هیچ چیز لذت سوراخ‌کاری تمیز را مثل تق ناگهانیِ شکست مته خراب نمی‌کند؛ نه‌تنها مته نمی‌چرخد، بلکه پروژه را هم متوقف می‌کند. خبر خوب؟ بیشتر مواقع می‌توانید با چند ترفند ساده، مته شکسته را بدون صدمه جدی بیرون بکشید و ادامه دهید. در این مقاله دوستانه و کاربردی یاد می‌گیرید: چرا مته می‌شکند، کدام ابزارها برای بیرون‌کشیدن تکه گیرکرده مناسب‌اند، چطور قدم‌به‌قدم پیش بروید و نهایتاً چگونه از تکرار این دردسر جلوگیری کنید. با ما نفس عمیق بکشید؛ همه‌چیز تحت کنترل است!

دلایل شکستن مته در قطعه کار

1. فشار بیش‌ازحد روی دریل – خیال می‌کنیم هرچه محکم‌تر فشار دهیم، سریع‌تر پیش می‌رویم. نتیجه: لبه مته داغ می‌شود و می‌شکند.
2. سرعت دور نامتناسب – مته  ۱۰ میلی‌متری فولاد روی سرعت ۳۰۰۰ دور، گیر می‌کند و می‌شکند؛ باید کندتر بچرخد.
3. عدم استفاده از روانکار – تراشه داخل شیار گیر می‌کند و گشتاور را بالا می‌برد.
4. زاویه ورود کج – در شروع سوراخ‌کاری، اگر سنبه نزده باشید، مته «می‌رقصد» و ساقش می‌پیچد.
5. مته کند یا ترک‌خورده – لبه کُند حرارت اضافی تولید می‌کند؛ فلز خسته می‌شود و می‌شکند.

پیشگیری سریع: همیشه سنبه‌زنی، سرعت درست و چند قطره روغن برش را فراموش نکنید.

روش‌های خارج کردن مته شکسته از قطعه کار

جدول انتخاب سریع روش

روش‌ اول: بیرون آوردن مته شکسته با انبر

1. قطع برق یا باتری دریل تا ایمن باشید.
2. با پنس نوک‌سوزنی یا دم‌باریک با شیار، تکه بیرون‌زده را بگیرید.
3. کمی روغن نفوذی بزنید تا مته لغزنده شود.
4. به آرامی خلاف جهت سوراخ بچرخانید و بیرون بکشید.
5. تراشه را پاک و سوراخ را با مته سالم اصلاح کنید.

‌اگر دهانه سوراخ پَرز دارد، با سوهان اندکی صاف کنید تا انبر به لبه تیز گیر نکند.

روش دوم: بیرون آوردن مته شکسته با قلاویز دستی (Extractor)

ابزار لازم

• مجموعه پیچ‌کش یا آسان‌کار چپ‌گرد (سایز متناسب)
• مته راست‌گرد نازک‌تر از قطر ساق شکسته
• آچار T یا دسته قلاویز
• روغن برش

مراحل

1. سوراخ راهنما وسط مته شکسته با مته‌ای ۲ شماره کوچک‌تر، عمق ۳–۵ میلی‌متر بزنید.
2. قلاویز چپ‌گرد را در سوراخ جا بزنید، آرام با آچار T بچرخانید؛
3. وقتی قلاویز «گیر» کرد، ادامه دهید تا تکه مته در جهت خروج بچرخد و آزاد شود.
4. تکه را با آهنربای قوی از سوراخ خارج و براده را تمیز کنید.

اگر قطعه آلومینیومی است، فشار کمی بدهید؛ قلاویز زیاد فرو نرود چون رزوه نرم دیواره را گشاد می‌کند.

روش سوم: استفاده از مته چپ‌گرد (Left-Hand Drill Bit)

1. مته چپ‌گرد قطر ۱ شماره کوچک‌تر انتخاب کنید.
2. دریل را روی جهت چپ‌گرد بگذارید.
3. با سرعت کم شروع کنید؛ مته چپ‌گرد ابتدا سوراخ می‌کند، سپس در لحظه قفل، تکه شکسته را خودش «پیچانده» بیرون می‌کشد.
4. به محض حس‌کردن رها شدن فشار، دریل را خاموش کنید.

این روش سریع‌ترین است ولی به دریل با حالت چپ‌گرد و مته مخصوص نیاز دارد.

روش چهارم: پانچ ضربه‌ای و مته بزرگ‌تر (برای مته‌های ریز)

1. پانچ مرکزی را دقیق روی مرکز مته گیرکرده بگذارید.
2. دو تا سه ضربه سبک بزنید تا مته ترک شعاعی بردارد.
3. با مته ۲ سایز بزرگ‌تر و سرعت کم، روی همان نقطه سوراخ کنید؛ تکه شکسته خرد شده و همراه تراشه بیرون می‌آید.
4. سوراخ را با بوش یا پیچ بزرگ‌تر ترمیم کنید.

روش پنجم: چسب و پیچ چوبی (ویژه چوب)

1. پیچ‌چوب رزوه درشت را داخل سوراخ فرو کنید تا رزوه بگیرد.
2. چوب را پر از چسب چوب فوری کنید.
3. ۱۰دقیقه صبر، سپس پیچ را خلاف ساعت بچرخانید؛ مته همراه پیچ بیرون می‌آید.
4. سوراخ را با میله چوبی و چسب پر و مجدداً سوراخ جدید بزنید.

نکات ایمنی خارج کردن مته شکسته

• عینک ایمنی الزام است؛ ذرات فولاد مثل سوزن می‌پرند.
• اگر از حرارت برای نرم‌کردن روغن سوخته استفاده می‌کنید، اطراف را از تینر و چیزهای اشتعال‌زا پاک کنید.
• هیچ‌وقت با چکش بزرگ به قطعه کوچک ضربه محکم نزنید؛ ممکن است دفرمه شود.
• هنگام کار با قلاویز، دستکش نپوشید تا در صورت گیرکردن ناگهانی، دست نپیچد.

پیشگیری: چگونه جلوی شکستن مته را بگیریم؟

1. مته مناسب جنس کار – فولاد تندبر برای فلز، کاربید برای استیل ضدزنگ.
2. سرعت و فشار صحیح – جدول سازنده مته را بخوانید؛ برای مثال مته HSS 10 mm روی فولاد سرعت 600 RPM.
3. روغن‌کاری دائم – هر  ۵ ثانیه یک قطره روغن برش روی نوک مته.
4. شروع با سنبه یا مته پایلوت ریز – مته کوچک‌تر مسیر را تراز می‌کند.
5. تیزکاری دوره‌ای – مته کند ×۳ برابر بیشتر می‌شکند؛ با سنگ رومیزی زاویه استاندارد را حفظ کنید.

سؤالات متداول (FAQ) – نسخه به‌روز

نتیجه‌گیری

شکستن مته لزوماً پایان دنیا یا تعطیلی پروژه نیست؛ فقط یک توقف کوتاه تا پیدا کردن روش درست. با شناخت علت شکست، انتخاب ابزار استخراج مناسب و رعایت چند اصل ایمنی، بیشتر مواقع در کمتر از نیم ساعت مشکل حل می‌شود. دفعه بعد که صدای «تق» شنیدید، خونسرد بمانید: راهکار الآن در جیب دانشتان است!