اگر با دنیای خودرو و نگهداری از آن سروکار داشته باشید، احتمالاً واژه «واسکازین» به گوشتان خورده است. واسکازین که گاهی از آن به عنوان روغن گیربکس یا روغن جعبه‌دنده نیز یاد می‌شود، یکی از روانکارهای اساسی در حفظ عملکرد مطلوب سیستم انتقال قدرت خودرو به‌شمار می‌رود. این روغن، عمدتاً در گیربکس (جعبه‌دنده)، دیفرانسیل و گاهی در سیستم‌های هیدرولیکی خودرو استفاده می‌شود. باتوجه‌به اهمیت انتخاب و نگهداری روغن مناسب برای گیربکس، در این مقاله قصد داریم بررسی جامعی روی واسکازین انجام دهیم و به موضوعاتی همچون وظیفه واسکازین، زمان و دلیل تعویض آن، تفاوت واسکازین با روغن موتور، تأثیر غلظت واسکازین و علائم نشتی آن بپردازیم.
در پایان اگر تصمیم به تهیه واسکازین یا هر نوع روغن گیربکس دیگری گرفتید، توصیه می‌شود حتماً از سایت سورن تولز خریداری کنید تا ضمن دسترسی به محصولات متنوع و قیمت مناسب، از کیفیت و اصل‌بودن کالا مطمئن شوید.

وظیفه واسکازین چیست؟

واسکازین نقش روغن‌کاری و خنک‌کردن قطعاتی را برعهده دارد که در سیستم انتقال قدرت خودرو تحت فشار و سایش مداوم هستند. این سیستم‌ها شامل جعبه‌دنده (گیربکس دستی یا اتوماتیک)، دیفرانسیل، و گاهی بخش‌های خاصی از محور انتقال هستند. شاید تصور کنید که «گیربکس دستی چندان پیچیده نیست»، اما در عمل، دنده‌ها، شفت‌ها و یاتاقان‌های مختلفی در آن حضور دارند که همواره در تماس فلزی با یکدیگرند و به‌شدت تحت تنش‌های مکانیکی قرار می‌گیرند.

وظایف اصلی واسکازین عبارت‌اند از:

1. روانکاری (Lubrication): فاصله‌گرفتن سطوح فلزی از یکدیگر و جلوگیری از اصطکاک و فرسایش شدید.
2. خنک‌کنندگی (Cooling): انتقال حرارت تولیدشده در اثر اصطکاک و کار مکانیکی قطعات به دیواره‌ها یا مخزن گیربکس، تا دما در محدوده ایمن باقی بماند.
3. محافظت در برابر زنگ‌زدگی: ترکیبات افزودنی در واسکازین، در مقابل اکسیداسیون و زنگ‌زدگی از قطعات فلزی محافظت می‌کنند.
4. تسهیل تعویض دنده: اگر چسبندگی و ویسکوزیته روغن مناسب باشد، فرآیند تعویض دنده در گیربکس راحت‌تر و بدون گیرکردگی صورت می‌گیرد.

دلیل تعویض روغن گیربکس

گاهی افراد به‌اشتباه تصور می‌کنند که روغن گیربکس (واسکازین) بر خلاف روغن موتور، نیازی به تعویض ندارد یا دوره تعویض آن بسیار طولانی است. درحالی‌که واقعیت این است که واسکازین نیز عمر محدودی دارد و پس از مدتی خواص مطلوبش را از دست می‌دهد. در ادامه به برخی از دلایل لزوم تعویض روغن گیربکس اشاره می‌کنیم:

1. کاهش خواص روانکاری: بر اثر حرارت بالا، اصطکاک و ورود احتمالی آلاینده‌ها، ساختار شیمیایی واسکازین به‌تدریج تغییر می‌کند. این تغییرات سبب کاهش قدرت روانکاری می‌شود؛ یعنی دیگر قطعات فلزی گیربکس به‌خوبی از هم فاصله نمی‌گیرند و سایش افزایش می‌یابد.
2. تجمع ذرات فلزی: در اثر کارکرد گیربکس، تراشه‌های ریز فلز ممکن است وارد روغن شوند. هرچند برخی گیربکس‌ها دارای فیلتر یا آهنربا برای جذب این ذرات هستند، اما به‌مرور زمان میزان آن به حدی می‌رسد که می‌تواند به کاهش کارایی روغن بیانجامد و قطعات را بیش از پیش ساییده کند.
3. فرسودگی مواد افزودنی: روغن‌های گیربکس برای کارایی بهتر، حاوی مواد افزودنی هستند که وظایفی نظیر مقابله با اکسیداسیون، ضدسایش و ضدخوردگی دارند. اما طول عمر این افزودنی‌ها محدود است و پس از پایان دوره معین، کارآیی خود را از دست می‌دهند.
4. پیشگیری از صدمات پرهزینه: هزینه تعویض گیربکس یا انجام تعمیرات اساسی بر روی آن، به‌مراتب بیشتر از هزینه تعویض به‌موقع واسکازین است. بنابراین تعویض منظم واسکازین، سرمایه‌گذاری برای سلامت بلندمدت خودرو محسوب می‌شود.

زمان تعویض واسکازین

اینکه هرچند وقت یک بار باید واسکازین را تعویض کرد، بستگی به توصیه‌های سازنده خودرو و همچنین الگوی رانندگی و شرایط کارکرد دارد. در اغلب دفترچه‌های راهنمای خودرو، عددی بین 40هزار تا 100هزار کیلومتر برای تعویض روغن گیربکس‌های دستی عنوان می‌شود. اما این عدد می‌تواند برحسب شرایط زیر تغییر یابد:

1. رانندگی در ترافیک سنگین و آب‌وهوای گرم: در چنین شرایطی، دمای گیربکس بالاتر از حد معمول است و روغن زودتر فرسوده می‌شود.
2. کشش بار سنگین یا عبور مکرر از سربالایی: در خودروهای باری یا خودروهایی که اغلب وسایل سنگین جابه‌جا می‌کنند، گیربکس فشار بیشتری تحمل می‌کند و عمر روغن کمتر می‌شود.
3. نشتی روغن یا کیفیت پایین واسکازین: اگر قبلاً روغن باکیفیت پایین ریخته شده باشد یا نشتی وجود داشته باشد، حتماً باید زودتر از موعد معمول تعویض گردد.

در نهایت، بهتر است به تغییرات ظاهری و عملکرد گیربکس هم توجه کنید. اگر حس کردید تعویض دنده‌ با خشونت همراه است، صدای زوزه یا ضربه شنیده می‌شود یا رنگ و بوی روغن گیربکس تغییر کرده، زمان بررسی و احتمالاً تعویض آن فرارسیده است.

تفاوت روغن موتور و واسکازین

بسیاری از افراد این پرسش را مطرح می‌کنند که مگر روغن موتور برای روانکاری قطعات فلزی نیست؟ پس چرا نمی‌توانیم از آن برای گیربکس استفاده کنیم؟ پاسخ در تفاوت ساختاری این دو نوع روغن نهفته است.

1. محدوده دما و نوع فشار: روغن موتور در قسمت فوقانی و تحتانی موتور جریان دارد و با حرارت شدید حاصل از احتراق سوخت مواجه است. واسکازین اما با فشار مکانیکی دنده‌ها و سطوح متحرک گیربکس سروکار دارد. این فشارها گاه بیشتر از فشار وارد بر قطعات موتور است، هرچند دمای محیط گیربکس معمولاً کمتر از دمای داخل سیلندر موتور است.
2. ویسکوزیته: روغن موتور معمولاً رقیق‌تر از واسکازین است تا به‌سرعت در مسیرهای باریک درون موتور جریان یابد و عملیات خنک‌کاری و روانکاری پیوسته انجام شود. در مقابل، روغن گیربکس به‌سبب تحمل فشارهای بالا و نیاز به تشکیل لایه ضخیم میان دنده‌ها، از نظر ویسکوزیته و نوع افزودنی‌ها متفاوت است.
3. مواد افزودنی خاص: در روغن موتور، افزودنی‌هایی برای جلوگیری از تشکیل رسوب، مقابله با احتراق ناقص و کنترل اسیدها وجود دارد. در روغن گیربکس یا همان واسکازین، ترکیباتی برای جلوگیری از سایش شدید در محل تماس دنده‌ها (Extreme Pressure Additives) نقش کلیدی دارند.
4. وظیفه خنک‌کاری متفاوت: روغن موتور حرارت سیلندر و اجزای درگیر را به کارتر انتقال می‌دهد، اما واسکازین نقش خنک‌سازی تا حدی کمتر دارد؛ درعوض باید از دندانه‌های فلزی در برابر فشار نقطه‌ای شدید محافظت کند.

به همین دلیل، هرگز نباید روغن موتور را به‌جای واسکازین در گیربکس ریخت. این کار می‌تواند به سایش سریع دنده‌ها و از بین رفتن کارآیی گیربکس منجر شود.

روغن واسکازین غلیظ بهتر است یا روغن واسکازین رقیق؟

شاید شنیده باشید برخی رانندگان ترجیح می‌دهند روغن گیربکس خودروی‌شان غلیظ‌تر باشد و تصور می‌کنند هرچه غلظت بالاتر، قدرت روانکاری هم بیشتر است. از سوی دیگر، عده‌ای به سراغ روغن‌های رقیق‌تر رفته و مدعی هستند تعویض دنده با روغن رقیق آسان‌تر و نرم‌تر می‌شود. حقیقت ماجرا این است که انتخاب ویسکوزیته مناسب واسکازین کاملاً به توصیه سازنده خودرو و نوع گیربکس بستگی دارد.

استاندارد گرانروی
در صنایع روغن، اغلب از شاخص‌هایی مانند SAE (انجمن مهندسان خودرو) برای بیان گرانروی واسکازین استفاده می‌شود. برای گیربکس‌های دستی سبک، معمولاً SAE 75W-90 یا 80W-90 به‌کار می‌رود. در شرایطی که گرمای محیط بالاست یا فشار کاری زیاد است، ممکن است روغن‌های 85W-140 انتخاب شوند.

خطر انتخاب غلظت نامناسب

• بیش از حد غلیظ: اگر غلظت بیش از حد بالا باشد، در هوای سرد یا ابتدای حرکت، روغن به‌خوبی در میان دنده‌ها پخش نمی‌شود و تعویض دنده مشکل می‌شود. همچنین مصرف سوخت اندکی افزایش می‌یابد.
• بیش از حد رقیق: اگر روغن بسیار رقیق باشد و متناسب با نیاز گیربکس نباشد، احتمال سایش و خوردگی دنده‌ها بالا می‌رود؛ زیرا لایه روغن نمی‌تواند به اندازه کافی در برابر فشار مقاومت کند.

بنابراین، پاسخ این پرسش که «روغن واسکازین غلیظ بهتر است یا رقیق؟» در توصیه سازنده خودرو و شرایط عملیاتی نهفته است. استفاده از محصولات استاندارد و پیروی از راهنمای درج‌شده روی بسته‌بندی یا دفترچه راهنمای خودرو، بهترین راه برای اطمینان از عمر طولانی گیربکس است. اگر به‌دنبال خرید روغن گیربکس مطابق استانداردهای کارخانه‌ای هستید، توصیه می‌کنیم از سایت سورن تولز خریداری کنید.

مزایای استفاده روغن واسکازین

استفاده درست و به‌موقع از روغن گیربکس (واسکازین) مزایای فراوانی را برای خودرو و راننده به همراه دارد که در ادامه به برخی از آنها می‌پردازیم:

1. افزایش عمر قطعات گیربکس: با روانکاری مناسب، دنده‌ها و شفت‌های انتقال قدرت دیرتر دچار سایش و فرسودگی می‌شوند. در نتیجه نیاز به تعمیرات اساسی به تعویق می‌افتد.
2. بهبود کیفیت رانندگی: تعویض دنده روان‌تر و بدون صدا یا تکان، یکی از نتایج استفاده از واسکازین مناسب است. این موضوع به‌ویژه در ترافیک شهری اهمیت دارد.
3. کاهش مصرف سوخت: هرچه اصطکاک در گیربکس کمتر باشد، بخش بیشتری از توان موتور صرف حرکت خودرو می‌شود، نه غلبه بر اصطکاک داخلی. هرچند این اثر خیلی بزرگ نیست، اما در درازمدت بر مصرف سوخت تأثیرگذار است.
4. کاهش حرارت و خنک‌کاری: واسکازین با جذب و دفع گرمای ناشی از درگیری دنده‌ها، از بالا رفتن بیش از حد دمای گیربکس جلوگیری می‌کند.
5. محافظت در برابر زنگ‌زدگی: افزودنی‌های ضدخوردگی در روغن گیربکس، از تشکیل زنگ در محیط مرطوب جلوگیری می‌کند.

علائم نشتی واسکازین

نشتی روغن گیربکس یک مشکل جدی است که اگر به‌موقع شناسایی و رفع نشود، می‌تواند به خرابی‌ گسترده در گیربکس منجر شود. در زیر برخی علائمی که حاکی از نشتی واسکازین هستند را مرور می‌کنیم:

1. لکه‌های روغن روی زمین: وقتی خودرو را پارک می‌کنید، اگر زیر جعبه‌دنده یا دیفرانسیل لکه‌ای چرب و غلیظ مشاهده کردید، احتمالاً واسکازین در حال چکیدن است. رنگ روغن گیربکس دستی معمولاً زرد کم‌رنگ تا قهوه‌ای روشن است؛ در حالی که واسکازین‌ دیفرانسیل می‌تواند تیره‌تر باشد.
2. بوی تند و خاص: بعضی از روغن‌های گیربکس بویی شبیه روغن معدنی داشته و نسبت به روغن موتور مقداری متفاوت‌تر است. بوی ترش یا سوزان هم می‌تواند نشان از اکسیدشدن یا سوختن روغن باشد.
3. کاهش سطح روغن در بازدید: در گیربکس‌های دستی، بررسی سطح واسکازین از طریق پیچ بازدید یا گیج مخصوص امکان‌پذیر است. کاهش سطح روغن، هشداری برای نشتی یا مصرف غیرعادی آن است.
4. صداهای غیرمعمول از جعبه‌دنده: اگر صدای زوزه یا تق‌تق هنگام حرکت به گوشتان رسید، ممکن است سطح روغن پایین آمده باشد. هرچه سطح روغن کمتر شود، اصطکاک بیشتر شده و احتمال ایجاد صدای ناخوشایند افزایش می‌یابد.
5. سختی در تعویض دنده: در صورت کم‌بودن روغن، تعویض دنده به‌سختی انجام می‌شود یا ممکن است دنده به‌درستی جا نرود.

چنانچه هرکدام از این علائم را مشاهده کردید، حتماً نسبت به بررسی و رفع عیب نشتی اقدام کنید. گاهی تعویض یک اورینگ یا کاسه‌نمد معیوب می‌تواند از واردآمدن خسارت جدی به گیربکس جلوگیری کند.

چگونه واسکازین مناسب بخریم؟

1. مطالعه دفترچه راهنما: اولین مرجع، دفترچه خودرو یا توصیه‌های سازنده است. نوع، گرانروی (ویسکوزیته) و استانداردهای روغن گیربکس در آن قید شده است.
2. برند معتبر: تولیدکنندگانی نظیر بهران، کاسترول، شل، توتال و ... محصولات متنوعی دارند که با استانداردهای بین‌المللی تطابق دارند.
3. توجه به لیبل و علائم استاندارد: روی بسته‌بندی به شماره SAE، نوع API و مشخصات فنی توجه کنید. برای خودروهای دنده دستی سبک، اغلب API GL-4 تا GL-5 توصیه می‌شود؛ در حالی که برای دیفرانسیل‌ها یا گیربکس‌های تحت فشار بیشتر، ممکن است API GL-5 ضرورت داشته باشد.
4. توجه به شرایط آب‌وهوایی: در مناطق بسیار سرد، روغن با گرانروی پایین‌تر و در مناطق گرم، روغن کمی غلیظ‌تر پیشنهاد می‌شود.
5. خرید از مراکز معتبر: برای اطمینان از اصل‌بودن محصول و تاریخ تولید، بهتر است از فروشگاه‌های رسمی و معتبر خرید کنید. دراین‌باره، می‌توانید از سایت سورن تولز خریداری کنید تا ضمن صرفه‌جویی در زمان، از اصالت کالا هم مطمئن شوید.

نتیجه‌گیری نهایی

واسکازین یا روغن گیربکس، یکی از اساسی‌ترین روانکارهای خودرو به‌شمار می‌رود که در سلامت و عملکرد مطلوب سیستم انتقال قدرت نقشی محوری دارد. تفاوت ساختاری آن با روغن موتور سبب می‌شود استفاده از هرکدام در جایگاه درست خودشان اهمیت حیاتی داشته باشد. انتخاب واسکازینی که گرانروی‌اش با نیاز سازنده خودرو سازگار باشد، به معنی روانکاری صحیح دنده‌ها، کاهش صداهای اضافی، تسهیل در تعویض دنده و مهم‌تر از همه، افزایش طول عمر گیربکس است.

درکنار تعویض به‌موقع واسکازین، مراقبت از نشتی‌ها و بازدید دوره‌ای سطح روغن، رکن دیگر حفظ سلامت گیربکس است. هرگونه سهل‌انگاری در این موضوع، می‌تواند منجر به صدمات پرهزینه شود. از سوی دیگر، باید به یاد داشت که واسکازین، هرچند در دمایی پایین‌تر از موتور عمل می‌کند، اما همچنان مواد افزودنی آن همواره تحت استهلاک قرار دارند و به‌مرور زمان کارایی خود را از دست می‌دهند. به همین دلیل، حدفاصل تعویض 40هزار تا 100هزار کیلومتر (بسته به دفترچه و شرایط کارکرد) پیشنهاد می‌گردد.

در نهایت، اگر تصمیم به خرید واسکازین گرفتید، بهتر است همواره به برند و استانداردهای درج‌شده روی برچسب محصول توجه کنید و از توصیه‌های کارشناسان فنی بهره ببرید. چنانچه نیاز به مشاوره تخصصی یا تهیه روغن گیربکس باکیفیت دارید، می‌توانید با اطمینان خاطر از سایت سورن تولز خریداری کنید و خیال‌تان از بابت اصل‌بودن کالا راحت باشد. رعایت همین نکات ساده، نه‌تنها از هزینه‌های اضافی پیشگیری می‌کند، بلکه تجربه رانندگی‌ای نرم و بدون دردسر را برایتان به ارمغان خواهد آورد.